De Amerikaanse theoloog Albert Mohler noemt Nederland een laboratorium waarin de vernietiging van het christendom te zien is. In zijn betoog wijst hij als 'massavernietigingswapen' enkele personen aan, zoals de omstreden theoloog ds. Hendrikse. De kerk legt vrijzinnigheid geen enkel strobreed in de weg, wat een kettingreactie teweegbrengt die tot vernietiging leidt.
Het is een juiste signalering dat de Nederlandse kerk in zwaar weer zit. Met Mohlers' analyse ben ik het echter grondig oneens en daarom plaats ik enkele kritische noten. Niet om primair op hem te reageren, maar vanwege sommige instemmende reacties vanuit Nederland. Ik vind het zorgelijk als bij het lezen van Mohler's betoog geen alarmbellen gaan rinkelen. Met deze bijdrage wil ik de scherpte weer terug in de discussie plaatsen.
In de bijgevoegde bijlage analyseer ik het artikel van Mohler alinea voor alinea. In deze hoofdtekst beperk ik mij tot enkele hoofdlijnen. Ik begin met het bevragen van zijn werkwijze.
Methode
Mohler baseert zich alleen op een BBC-documentaire (1). Nergens is terug te vinden dat hij bronnen raadpleegt, zoals het boek van Hendrikse. Van een populist verwacht je dit, niet van een academicus van zijn niveau. Het raadplegen en controleren van bronnen is voor een academicus een essentiële handeling. Mohler laat dit achterwege, waardoor hij interpretatiefouten maakt en voorbijgaat aan historische feiten. Hij laat zien dat hij geen kennis heeft van de Nederlandse kerkgeschiedenis, de kerkorde en de opbouw van de Protestantse Kerk in Nederland.
Kerkgeschiedenis
(rechts Bähler, Hendrikse 0.5 zeg maar).
Ten tijde van het premierschap van Kuyper (1901-1905) was de Nederlandse kerk nog geen ruïne, aldus Mohler. Hier zet ik enkele vraagtekens. De tijd van Kuyper was voor de verzuiling. Het romantische beeld van volle kerken en een gelovige bevolking klopt niet. De Gereformeerde Bond is bijvoorbeeld in 1906 opgericht met als aanleiding Boeddhistische geluiden binnen de hervormde kerk (bron).
Daarnaast waren er al voor de tijd van Kuyper diverse vrijzinnige geluiden te horen. Mohler doet net alsof de vrijzinnigheid iets nieuws is. Maar het verval in de kerk loopt niet parallel met de opkomst van de vrijzinnigheid zoals Mohler schetst.
Kerk
Mohler laat met het voorbeeld van Hendrikse zien dat de Protestantse Kerk in Nederland een vorm van atheïsme de ruimte geeft. Hij noemt het woord 'omarmen'. De kerk treedt in zijn ogen niet adequaat op door dwaalleer te bestrijden. Hoe je ook over Hendrikse denkt, dit is geen nieuw fenomeen.
Feitelijk laat Mohler zien dat hij de kerkorde niet kent. Deze schrijft namelijk voor dat de classis moet reageren en niet de generale synode. Er is veel te zeggen over het gesprek tussen de classis en Hendrikse, maar van omarmen is zeker geen sprake op zowel classicaal als landelijk niveau.
Op de achtergrond speelt het verschil in kerktype mee. Mohler is lid van de Southern Baptist Convention. Voor zover ik kan nagaan is deze kerk een typische belijdeniskerk: een model wat zich verbindt aan één of meerdere documenten en zo tegenstemmen uitsluit. Een afwijkende leer in de gemeente, zoals de vrouw in het ambt, leidt tot afsnijding van de denominatie (bron, noot 8 en bron, noot 50).
De Protestantse Kerk in Nederland is een belijdende kerk: een model wat in nieuwe tijden nieuwe wegen zoekt om haar geloof te belijden. De kerk biedt een bepaalde vrijheid om nieuwe wegen voor te stellen, waar niet altijd iedereen het mee eens is. Vervolgens komt de discussie op gang over het belijden.
Na het boek van Hendrikse kwam het gesprek over het zijn van God op gang. De nota 'Spreken over God' is door de synode unaniem aanvaard (bron). Op deze manier geeft de Protestantse Kerk in Nederland haar belijden vorm. Natuurlijk is dit model niet ideaal, maar welk model is dat wel? Vernieuwingen in een belijdeniskerk gaan doorgaans tergend langzaam en bouwen steeds meer achterstand op ten opzichte van de maatschappij.
Voor Mohler zal de Protestantse Kerk in Nederland bevreemdend zijn. Begrijpelijk dat hij afwijzend reageert. Maar wat er rond Hendrikse gebeurt is niet nieuw en niet de reden van het verval in de Protestantse Kerk. Mohler had dat kunnen weten als hij zich meer had verdiept in de Nederlandse achtergrond. Omdat hij dit niet doet, gaat hij in zijn analyse de mist in. Hij is niet de eerste Amerikaan die massavernietigingswapens lokaliseert waar ze niet zijn.
(1) - de documentaire heb ik online nog niet kunnen vinden. Ik baseer mij daarom alleen op zijn document en heb ter ondersteuning Wikipedia, Historici.nl, Jong, O. de, Nederlandse Kerkgeschiedenis, en de Kerkorde van de Protestantse kerk geraadpleegd.
Reageer