De Amerikaanse theoloog Albert Mohler noemt Nederland een laboratorium waarin de vernietiging van het christendom te zien is. In zijn betoog wijst hij als 'massavernietigingswapen' enkele personen aan, zoals de omstreden theoloog ds. Hendrikse. De kerk legt vrijzinnigheid geen enkel strobreed in de weg, wat een kettingreactie teweegbrengt die tot vernietiging leidt.
Het is een juiste signalering dat de Nederlandse kerk in zwaar weer zit. Met Mohlers' analyse ben ik het echter grondig oneens en daarom plaats ik enkele kritische noten. Niet om primair op hem te reageren, maar vanwege sommige instemmende reacties vanuit Nederland. Ik vind het zorgelijk als bij het lezen van Mohler's betoog geen alarmbellen gaan rinkelen. Met deze bijdrage wil ik de scherpte weer terug in de discussie plaatsen.
In de bijgevoegde bijlage analyseer ik het artikel van Mohler alinea voor alinea. In deze hoofdtekst beperk ik mij tot enkele hoofdlijnen. Ik begin met het bevragen van zijn werkwijze.
Methode
Mohler baseert zich alleen op een BBC-documentaire (1). Nergens is terug te vinden dat hij bronnen raadpleegt, zoals het boek van Hendrikse. Van een populist verwacht je dit, niet van een academicus van zijn niveau. Het raadplegen en controleren van bronnen is voor een academicus een essentiële handeling. Mohler laat dit achterwege, waardoor hij interpretatiefouten maakt en voorbijgaat aan historische feiten. Hij laat zien dat hij geen kennis heeft van de Nederlandse kerkgeschiedenis, de kerkorde en de opbouw van de Protestantse Kerk in Nederland.
Kerkgeschiedenis
(rechts Bähler, Hendrikse 0.5 zeg maar).
Ten tijde van het premierschap van Kuyper (1901-1905) was de Nederlandse kerk nog geen ruïne, aldus Mohler. Hier zet ik enkele vraagtekens. De tijd van Kuyper was voor de verzuiling. Het romantische beeld van volle kerken en een gelovige bevolking klopt niet. De Gereformeerde Bond is bijvoorbeeld in 1906 opgericht met als aanleiding Boeddhistische geluiden binnen de hervormde kerk (bron).
Daarnaast waren er al voor de tijd van Kuyper diverse vrijzinnige geluiden te horen. Mohler doet net alsof de vrijzinnigheid iets nieuws is. Maar het verval in de kerk loopt niet parallel met de opkomst van de vrijzinnigheid zoals Mohler schetst.
Kerk
Mohler laat met het voorbeeld van Hendrikse zien dat de Protestantse Kerk in Nederland een vorm van atheïsme de ruimte geeft. Hij noemt het woord 'omarmen'. De kerk treedt in zijn ogen niet adequaat op door dwaalleer te bestrijden. Hoe je ook over Hendrikse denkt, dit is geen nieuw fenomeen.
Feitelijk laat Mohler zien dat hij de kerkorde niet kent. Deze schrijft namelijk voor dat de classis moet reageren en niet de generale synode. Er is veel te zeggen over het gesprek tussen de classis en Hendrikse, maar van omarmen is zeker geen sprake op zowel classicaal als landelijk niveau.
Op de achtergrond speelt het verschil in kerktype mee. Mohler is lid van de Southern Baptist Convention. Voor zover ik kan nagaan is deze kerk een typische belijdeniskerk: een model wat zich verbindt aan één of meerdere documenten en zo tegenstemmen uitsluit. Een afwijkende leer in de gemeente, zoals de vrouw in het ambt, leidt tot afsnijding van de denominatie (bron, noot 8 en bron, noot 50).
De Protestantse Kerk in Nederland is een belijdende kerk: een model wat in nieuwe tijden nieuwe wegen zoekt om haar geloof te belijden. De kerk biedt een bepaalde vrijheid om nieuwe wegen voor te stellen, waar niet altijd iedereen het mee eens is. Vervolgens komt de discussie op gang over het belijden.
Na het boek van Hendrikse kwam het gesprek over het zijn van God op gang. De nota 'Spreken over God' is door de synode unaniem aanvaard (bron). Op deze manier geeft de Protestantse Kerk in Nederland haar belijden vorm. Natuurlijk is dit model niet ideaal, maar welk model is dat wel? Vernieuwingen in een belijdeniskerk gaan doorgaans tergend langzaam en bouwen steeds meer achterstand op ten opzichte van de maatschappij.
Voor Mohler zal de Protestantse Kerk in Nederland bevreemdend zijn. Begrijpelijk dat hij afwijzend reageert. Maar wat er rond Hendrikse gebeurt is niet nieuw en niet de reden van het verval in de Protestantse Kerk. Mohler had dat kunnen weten als hij zich meer had verdiept in de Nederlandse achtergrond. Omdat hij dit niet doet, gaat hij in zijn analyse de mist in. Hij is niet de eerste Amerikaan die massavernietigingswapens lokaliseert waar ze niet zijn.
(1) - de documentaire heb ik online nog niet kunnen vinden. Ik baseer mij daarom alleen op zijn document en heb ter ondersteuning Wikipedia, Historici.nl, Jong, O. de, Nederlandse Kerkgeschiedenis, en de Kerkorde van de Protestantse kerk geraadpleegd.
| Bijlage | Grootte |
|---|---|
 Uitgebreide reactie op Mohler | 96.65 KB |
Labels:
Reacties
Beste Lennart, Alhoewel er
Beste Lennart,
Alhoewel er in je reactie veel zit wat terecht is, vind ik de uitkomst niet zo bevredigend. De ultieme vraag blijft toch: is er voor Hendrikse ruimte binnen de kerk? Hoe kan een kerk ruimte geven aan iemand die het bestaan van God als tegenover ontkent?
Naar mijn idee gaat dat verder dan zaken als vrouw in ambt etc. De breedte in de PKN is - terecht schrijf je dat - niet persé verkeerd, en misschien zelfs wel in het huidige tijdsgewricht een zegen. Maar waar ligt de grens? Ik blijf het onbegrijpelijk vinden dat Hendrikse ruimte krijgt om zijn zegje van kansels af te blijven doen. Pluriformiteit zonder grenzen, noem ik dat. En daarmee is het hek van de dam. De PKN kan zich niet meer verweren tegen het gevaar haar belijden te laten oplossen in een zee van meningen. In de trant van: het kan zo, maar ook anders.
Ik vind het ook onbegrijpelijk, dat er niet geleerd wordt van het verleden. Zie 'kwesties' als die van Smits, Wiersinga en Den Heyer. Het heeft lege kerken opgeleverd, onthechte gelovigen en jongeren die de volstrekt unieke relevantie van de christelijke boodschap niet meer hoefden te kennen.
Soms (heus alleen maar soms) ben je blij afgescheiden te zijn... (CGK)
"De ultieme vraag" behandel
"De ultieme vraag" behandel ik niet.
Mijn punt is niet zozeer om de inhoud te verdedigen, maar aan te tonen dat de analyse van Mohler niet klopt. Een verschil tussen wat je over de inhoud zegt (is Hendrikse goed of niet) versus de gang van zaken. Het gaat mij om het laatste.
Ik laat me daarom in de blog ook niet expliciet uit over inhoudelijke de ruimte die Hendrikse krijgt. Maar mocht je het willen weten: ik ben het zwaar oneens met Hendrikse. Nogmaals, ik reageer niet op geluiden binnen de PKN maar op een geluid die meent wat te zeggen over de PKN. Dat vind ik goed, maar doe het dan wel juist.
Dag Lennart, Documentaire is
Dag Lennart,
Documentaire is een groot woord voor een journalistiek verslag van de BBC: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-14417362.
Het is terecht dat je vragen stelt aan Mohler. Maar is je reactie niet iets te formeel en dreigt die daarom niet evengoed een soort ad hominem te worden: als Amerikaan ken je onze context niet goed genoeg? Bovendien: het is toch juist in de afstand waarmee anderen naar onze context kijken goed om de spiegel voor gehouden te krijgen?
Het is goed dat je het in een iets breder kader van de geschiedenis van het liberale protestantisme zet. Maar dat lost de vraag die velen -terecht- hebben bij het fenomeen 'Hendrikse' niet op. Een cursusje kerkorde helpt daar ook niet bij.
Eerder deze week noemde ik de PKN 'genereus' in haar omgang met Hendrikse. Niet omdat ik vind dat pluraliteit in het geloof een groot goed is, wel omdat de kerk kiest voor het unaniem afwijzen van de positie van Hendrikse (het rapport 'Spreken over God') en daarmee heel precies aangeeft waar ze staan én tegelijkertijd niet doet wat eigenlijk iedereen (inclusief Hendrikse zelf) hoopt: een heksenjacht op vrijzinnige elementen. Blijft staan dat het voor orthodoxe gelovigen natuurlijk onverteerbaar is dat vanaf de kansel het katholieke geloof van de kerk geweld aan wordt gedaan. Het is een soort tolerantie van het onmogelijke.
Morgen preken we weer. Dat is wel het ultieme!
Hartelijke groet,
Theo Pleizier
Dag Theo, Afstand is goed,
Dag Theo,
Afstand is goed, het geeft soms een frisse blik. Vanuit Thailand kun je soms dingen helderder benoemen over Nederland dan vanuit Langerak. Het is maar een voorbeeld.
De vraag 'Hendrikse' wil ik ook niet oplossen met mijn stuk. Ik wil een frisse blik houden, of het nou door iemand gebeurt die dichtbij staat of ver weg.
Het betoog van Mohler
Het betoog van Mohler bestaat uit drie grote beweringen: 1. Iemand die niet gelooft dat God bestaat, maar dat God gebeurt, is geen christen. 2. Een instituut waar zowel christenen als niet-christenen welkom zijn als leider, is geen christelijk instituut. 3. Een kerk die niet christelijk is, vernietigt het christendom.
Dat zijn de punten waar het om gaat. Ik vind ze een hoog vanzelfsprekendheidsgehalte hebben. Wie Mohlers betoog wil ontkrachten, zal hier op in moeten gaan. Dat wordt tot nu toe in de verontwaardigde reacties nauwelijks gedaan.
Overigens vind ik dat je in je betoog hier op vele plaatsen de plank misslaat. Een bloemlezing:
• Mohler noemt Nederland niet een laboratorium voor de vernietiging van het christendom. Die uitspraak doet hij over de ‘leerstellige experimenten’ waar Hendrikse een voorbeeld van is.
• Mohler baseert zich slechts op een BBC-verhaal. Aangezien de BBC een over het algemeen betrouwbare bron is, is dit voldoende om een blogstukje te schrijven. Een blog is vaak opinierend. Je verwijt dat hij niet academisch te werk gaat is dus onterecht. Dat hoeft hij hier niet.
• Het is waar dat uit het stukje blijkt dat Mohler de nuances van de Nederlandse situatie niet kent. Maar dat schaadt de lijn van het betoog (zoals hierboven geschetst) niet.
• Je trekt vergaande conclusies uit een paar zinnen van Mohler over de kerkgeschiedenis. Die conclusies komen niet voort uit wat Mohler schrijft. Het kan prima gelezen worden als: vroeger was Nederland behoorlijk christelijk, nu is het behoorlijk onchristelijk. Dat lijkt me redelijk oncontroversieel.
• Mohler zegt expliciet dat vrijzinnigheid oud is: ‘fifty years or longer’, wat in zo’n kort stukje een acceptabele manier is om te zeggen dat het de laatste 50 jaar het ergst is, maar daarvoor al voorkwam.
• Mohler poneert dat vrijzinnigheid het verval van de kerk IS. Dan loopt het er dus per definitie parallel mee. Daar kun je het mee oneens zijn, maar onlogisch of onhistorisch is de bewering niet.
• Het valt Mohler nauwelijks euvel te duiden dat hij de kerkorde van de PKN niet kent. Dat is ook helemaal niet relevant. Hij zegt slechts dat een kerk die een atheistische predikant tolereert (okay, ‘omarmen’ is een retorische overdrijving) geen knip voor de neus waard is. Diezelfde conclusie zal hij ongetwijfeld trekken over een kerkorde en kerkelijke procedures die dat mogelijk maken, dus dat formele excuus gaat natuurlijk niet op.
• De Southern Baptist Convention is inderdaad een belijdeniskerk. Dat is echter nog maar redelijk kort zo. In de jaren ’70 en ’80 was de ruimte in de SBC voor neo-orthodoxe opvattingen nog veel groter. Het is dus niet zo dat Mohler het andere kerktype niet begrijpt, maar dat hij het verwerpt en duidelijk voor een belijdeniskerk kiest. Zoals bijvoorbeeld alle gereformeerde kerkgenootschappen in Nederland doen.
• Mohler poneert niet dat wat rond Hendrikse gebeurt de reden van het verval van de PKN is. Integendeel, hij zet het expliciet in een breder kader, en trekt een bredere conclusie: een christendom zonder God is dood. Amen.
Dit alleen nog maar naar aanleiding van het stukje dat je hier geplaatst hebt. Ik zou uit het langere PDF-document een nog veel langere lijst kunnen samenstellen. Kortom, voor iemand die vindt dat Mohler de PKN geen recht doet, doe je wel heel weinig recht aan wat Mohler schrijft. Ik denk dat dat voortkomt uit verontwaardiging dat Mohler Nederland afschrijft. Maar dat doet hij helemaal niet. Hij benoemt niet Nederland als laboratorium voor de vernietiging van het christendom, maar, aan de hand van een Nederlands voorbeeld, vrijzinnigheid.
Marten, Bedankt voor je
Marten,
Bedankt voor je aanvulling. Ik ga niet op elk punt reageren.
Volgens mij vatten wij het stuk verschillend op. Zijn subtitel en ook zinnen als "The radical experimentation of the Dutch churches.." wijzen mijns inziens toch echt op het feit dat Mohler het heeft over de PKN en haar leerruimte. Ik ben het met je eens dat je in de vrijzinnigheid het verval van de kerk te kennen IS. Maar Mohler stelt vragen waarom de kerk niet ingrijpt. Neem zijn laatste zin "...this is a laboratory for the destruction of Christianity." Dat gaat mijns inziens toch echt over leervrijheid die geboden wordt
Mijn punt is niet dat hij geen gelijk heeft over het verval, maar de manier waarop dit verval tot stand komt: bieden van leervrijheid. Als je hoort dat je auto stuk is, dan maakt het nogal uit of de benzinepomp kapot is of de bougiekabel. Als de kerk 'kapot' is, maakt het nogal uit of het komt door de leervrijheid (zoals Mohler stelt) of door iets anders.
En wat dat 'iets anders' is, daar heb ik het in deze blog niet over.
Reactie toevoegen