Begin 2024 verscheen onderstaande reactie van mijn hand in een focusnummer van het blad Confessioneel Credo. Het ging over de Nederlandse theologie-opleiding en kerkelijk ambt. Mijn perspectief gaf daar vanuit Europees perspectief reactie op. Hoe verloopt opleiding en toelating tot het ambt van voorganger in andere, Europese landen.

Wat kunnen we met een blik op Europese kerkgenootschappen zeggen over de academische vorming en toelating tot het ambt? Levert het wat op voor de discussie in Nederland? Een rondvraag onder collega’s uit verschillende Europese kerkgenootschappen leverde een redelijk klassiek beeld op.

Basale aspecten

Het is goed om te beginnen dat andere kerkgenootschappen in Europa verschillen in een aantal fundamentele aspecten. Denk bijvoorbeeld aan financiering, beschikbare voorgangers en de reikwijdte van het werkveld. Wij kennen binnen de Protestante kerk in Nederland actie Kerkbalans. In Duitsland hebben ze Kirchensteuer. In Roemenië heb ik het meegemaakt dat de achterstallige bijdrage aan de kerk in de keuken van de predikant werd afgerekend omdat vader begraven moest worden. Volgens de Hongaars-Roemeense collega was dit een gangbare praktijk in Roemenië. Een ander verschil kan de spreiding in het land zijn. In het overwegend Rooms-Katholieke Polen is de Protestantse kerk maar mondjesmaat aanwezig. Eén Poolse predikant vertelde hoe hij op vrijdagmiddag van huis ging. Hij bezocht alle dorpen die onder zijn hoede vielen, ging voor in de kerkdiensten en was op zondagavond terug.

Gebruiken kunnen daarom niet zonder meer gekopieerd worden naar de Nederlandse situatie. De inrichting is (soms subtiel) anders per land en dat heeft specifieke oorzaken.

Rondvraag

Aan Europese collega’s, van Finland tot Italië, heb ik een aantal vragen voorgelegd. Als eerste of een voorganger altijd een universitaire graad in theologie heeft. Of er in hun kerkgenootschap collega’s waren die ongeveer hetzelfde deden, maar dan zonder universitaire graad in de theologie. En tenslotte of het al met al mogelijk was c.q. ter discussie stond zonder universitaire opleiding hetzelfde werk te doen van voorgaan, dopen en avondmaal vieren.

Het hoofdartikel betrekt de grondtalen er steeds bij. Die verfijning heb ik in Europese context niet verder verkend omdat ik vroeg naar de hoogst mogelijke opleiding in hun specifieke context. Voor zover mij bekend zijn de grondtalen in diverse theologie-opleidingen geïntegreerd, vergelijkbaar naar Nederlands model.

Europees veld

De gangbare weg voor een voorganger in Europese kerkgenootschappen is om een academische graad te halen. De meeste kerkgenootschappen kennen ambtelijke of gewijde aanstellingen voor mensen met een niet-universitaire of andere opleiding. De invulling gaat dan vaak om gespecialiseerde taken, zoals catecheet of sociaal werk, waarvoor binnen de kerk een ambtelijke aanstelling bestaat. Interessant is om te zien dat er mondjesmaat ook gebruikelijke kerntaken van predikanten, zoals voorgaan en zelfs het vieren van het Avondmaal, wordt gedaan door niet-academisch gevormde mensen. In al deze gevallen zit er altijd een voortraject aan vast, valt het onder supervisie van een academisch geschoold theoloog en betreft het vaak kerkgenootschappen met een tekort aan predikanten.

Het roept binnen de kerkgenootschappen zelf de discussie op over de kwaliteit en toelatingseisen. Soms loopt de discussie ook in kerkgenootschappen waar alles nog gedaan wordt door een academisch gevormde voorganger. Op vrij veel plekken kunnen zij-instromers een instroom-traject doorlopen om zo aan bepaalde ingangseisen te voldoen. En dat laatste is ook een spits van het hoofdartikel.

Terug naar de Nederlandse situatie

Welke kwaliteiten wil je hebben binnen je kerkgenootschap? In de breedte wordt deze vraag naar intrinsieke motivatie bediscussierd. Ook in Nederland is het nodig om af te spreken welke kwalificaties bij de poort vereist zijn. Op Europees niveau blijft over het algemeen de academische graad een vereiste, al zijn er diverse bewegingen te constateren. De beweging komt meer voort uit gebrek aan voorgangers dan dat er een wens is naar verbreding. Want het huidig maatschappelijk klimaat vraagt om goed getrainde, academisch gevormde theologen die met kennis en kunde in de kerk kunnen voorgaan. De eeuwenlange professionaliseringsslag is niet voor niets geweest.

ds. L.M. Aangeenbrug is gemeentepredikant te Hellendoorn
Was tot voor kort lid van het hoofdbestuur van de BNP
En twee maal afgevaardigd naar de KEP (Konferenz Europäischer Pfarrverbände)